جایگاه اقتصادی – اجتماعی گیاهان دارویی و معطر
بهناز عطائیان؛ سهراب مرادی؛ کامران شایسته؛ سهیلا موسی
چکیده
سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌های فرعی جنگل‌ها و مراتع به‌ویژه گیاهان دارویی می‌تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه‌های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره‌برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به‌سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه‌باری را ...
بیشتر
سابقه و هدف: توجه به فرآورده‌های فرعی جنگل‌ها و مراتع به‌ویژه گیاهان دارویی می‌تواند سبب توسعه پایدار و تقویت جنبه‌های اقتصادی و اشتغال برای جوامع محلی و بهره‌برداران گردد. گیاهان دارویی نقش به‌سزایی در سلامت جامعه و درمان بیماری‌ها دارند. عدم توجه به حفظ ذخایر توارثی دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی، پیامدهای فاجعه‌باری را در زیر بخش منابع طبیعی کشور در پی خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به روند سریع انقراض گونه‌ها و فرسایش شدید ژنتیکی اشاره کرد. ازاین‌رو، این مطالعه با هدف برآورد ارزش حفاظتی و تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت و احیای گیاهان دارویی انجام شده است.مواد و روش‌ها: منطقه ثلاث باباجانی در غرب استان کرمانشاه برای انجام این پژوهش انتخاب شده است. پوشش گیاهی این منطقه عمدتاً به‌صورت مشجر بوده و در واقع قسمت اعظم مساحت منطقه را جنگل‌های انبوه دربر گرفته است. منطقه ثلاث باباجانی به دلیل برخورداری از توپوگرافی متنوع شاهد انواع رویشگاه‌های جنگلی و گیاهان دارویی مرتعی و جنگلی است. آنغوزه، آویشن، زالزالک، افسنطین، سریش، نسترن کوهی، بابونه، بنفشه معطر، بلوط، چویل، کنگر، پونه، شیرین‌بیان و ... ازجمله گیاهان دارویی این منطقه است. از روش ارزش‌گذاری مشروط برای برآورد ارزش‌های غیراستفاده‌ای (حفاظتی) گیاهان دارویی در این مطالعه استفاده گردید. همچنین برای اندازه‌گیری تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی منطقه، از پرسش‌نامه انتخاب دوگانه دوبعدی استفاده شد. پرسش‌نامه در دو بخش شامل ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی افراد (سن، جنسیت، میزان تحصیلات، شغل، تعداد افراد خانواده، میزان درآمد و سایر ویژگی‌های پاسخگویان) و سؤالات مربوط به میزان تمایل به پرداخت پاسخگویان طراحی شد. نمونه‌گیری به صورت تصادفی ساده و از بین ساکنان منطقه ثلاث باباجانی در سال 1396 انتخاب شده است. تعداد نمونه با استفاده از فرمول کوکران353 پرسش‌نامه تعیین شده است. برای اندازه‌گیری میزان تمایل به پرداخت افراد، از مدل لوجیت استفاده شد و براساس روش بیشینه راست‌نمایی، پارامترهای این مدل برآورد شده است.نتایج: نتایج نشان داد که 64% از افراد مصاحبه‌شونده مرد و 36% آنان را زنان تشکیل میدهند. متوسط سنی پاسخگویان 88/27 سال، میانگین بعد خانوار پاسخگویان 46/4 و حداقل و حدکثر آنها به‌ترتیب 1 و 10 نفر است. نتایج نشان داد بیش از 76% افراد(269 نمونه)، حاضر به پرداخت مبلغی برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی هستند و متوسط تمایل به پرداخت سالیانه هر فرد برای حفاظت و احیاء گیاهان دارویی در حدود 5269 تومان (با توجه به میانگین بُعد خانوار (4.46 نفر) برابر 23500 تومان برای هر خانوار در سال) بدست آمده است. متغیرهای بُعد خانوار و میزان پیشنهاد با اطمینان 95% دارای اثر منفی معنی‌دار و متغیرهای درآمد، جنسیت، میزان تحصیلات، حامی حفاظت از منابع طبیعی (علاقه به محیط‌زیست) و شناخت حفاظت از گیاهان دارویی و ارتباط آن با توسعه پایدار (دانش و آگاهی حفاظتی محیط‌زیست) با اطمینان 95% از مهمترین عوامل تأثیرگذار مثبت معنی‌دار بر تمایل به پرداخت افراد برای حفاظت از گیاهان دارویی هستند. متغیرهای سن، وضعیت تأهل، شغل، عضویت در سازمان‌های زیست محیطی و نگرش‌ها و تمایلات زیست‌محیطی تأثیری بر پذیرش مبلغ پیشنهادی برای ارزش حفاظتی گیاهان دارویی نداشتند. مقدار آماره نسبت راست‌نمایی (280.39) نشان میدهد که تغییرات توضیح داده شده به‌وسیله الگوی لاجیت، در سطح بالاتر از 1% معنی‌دار شده است. درصد پیش‌بینی صحیح الگوی برآورد شده نیز 75% است و از آنجا که مقدار درصد قابل پیش‌بینی صحیح برای الگوی لاجیت برابر با 70% است، مقدار درصد پیش‌بینی صحیح بدست آمده در این الگو مطلوب به نظر می‌رسد. ازاین‌رو، این الگو برای تجزیه‌وتحلیل‌های بعدی قابل اعتماد است. ضریب تعیین مک‌فادن نیز نشان میدهد که متغیرهای توضیحی مدل، بخوبی (حدود 0.87) تغییرات متغیر وابسته را توضیح میدهند.نتیجه‌گیری: از نظر مدیریتی، این مطالعه به نتایج امیدوارکننده‌ای دست یافته است. زیرا نشان داد افراد جامعه نسبت به اهمیت حفاظت از گیاهان دارویی آگاهی دارند و تمایل به پرداخت قابل توجهی برای حفاظت و احیاء این منابع ارزشمند وجود دارد. بنابراین، پیشنهاد می‌شود دولت به منظور حفاظت، احیاء و توسعه گیاهان دارویی مناطق جنگلی منطقه مورد مطالعه توجه بیشتری به مشارکت مردمی داشته باشد.
